Ağaçlarının Aşılanması

Aşılama Nedir?

Aşılama, iki bitki parçasını bir bitkiymiş gibi kaynaşarak ve büyümelerine devam edecek şekilde birleştirme tekniğidir. Yeni bitkinin üst kısmını veya tacını meydana getirecek olan (aşı) kısmına kalem, alt kısmını veya kökünü meydana getirecek kısmına anaç adı verilir. Aşı yapılacak ağaç veya fidana anaç, kendisinden aşı kalemi alınana ise damızlık ağaç denir.

Aşı Çeşitleri

1- Göz Aşıları (veya yaprak aşısı)

2- Kalem aşıları

Göz aşısı ve çeşitleri altında odun dokusu bulunan veya bulunmayan küçük bir kabuk parçası ile bunun üzerindeki tek bir göz ile yapılan aşılara göz aşısı denir. Göz aşıları, yalnızca bir tomurcuğun (gözün) kullanıldığı özel bir kalem aşısı şeklidir. Göz aşıları meyve ağaçlarının çoğaltılmasında, kalem aşılara göre daha çabuk uygulanabilir.

Göz Aşıları Uygulandığı Dönemlere Göre:

• İlkbahar Mart-Nisan aylarında (erken sürgün aşı dönemi).

• Mayıs sonu-Haziran başı (Haziran göz aşısı veya geç sürgün göz aşısı dönemi).

• Temmuz sonu-Eylül başı (durgun göz aşısı dönemi) olarak gruplandırılabilir.

Durgun Göz Aşısı: Bu aşı genellikle yaz (Temmuz sonu Eylül başı) aylarında yapılır. Bu dönem meyve fidanlarının çoğaltılmasında en önemli bir dönemi kapsar. Anaç üzerine takılan göz, aynı yıl tutar, fakat kışa girildiğinden uyanmayıp, ertesi yıl ilkbaharda sürer. Daha çok, kışları soğuk geçen yerlerde uygulanır. Durgun aşıda gözler, o yılın sürgünlerinden alınırlar. Sürgünler kuvvetli olmalı, üzerlerinde sürgün tomurcuğu bulundurmalıdırlar. Aşı yaparken göz alınan sürgünler kesildikten sonra yapraklar, kısa bir yaprak sapı kalacak şekilde temizlenir. Gözler, anaca takıldıktan 2-3 hafta sonra kaynama oluşması muhtemeldir. Yaptığımız aşıda; eğer gözün yanındaki kısa kesilmiş yaprak sapı düzgün olarak koparsa veya kendiliğinden düşerse bu aşının tuttuğuna işarettir. Yaprak sapı kuruyup buruşmuş ise muhtemelen aşı tutmamıştır.

Sürgün Göz Aşısı: Sürgün Göz aşısında; göz anaca takıldığı yıl uyanır ve aynı yıl sürgün verir. Uygulanış tekniği durgun göz aşıya benzer, ilkbaharda anaç kabuk vermeye başladığı zaman yapılır. Aşı sürgünlerinin, kışın şiddetli soğuklardan zarar görmeleri tehlikesi vardır. Onun için, sürgün göz aşısı, kışları ılık geçen yerlerde yapılır.

Sürgün Göz Aşısı, Aşıya ve Yerine Göre:

• İlkbahar (erken) sürgün göz aşısı, Mart-Nisan aylarında anaca su yürümeye başladığında uygulanır. Aşı için gerekli kalemler durgun mevsimde alınıp, aşı zamanına kadar saklanır.

• Haziran (geç) sürgün göz aşısı, Mayıs sonu veya Haziranın ilk haftalarında başlanır ve Temmuza kadar devam edilir.

Göz Aşısının Yapılışı: Toprak seviyesinden 15 santim yükseklikten itibaren, aşı çakısının ucu ile anacın kabuğu (T) şeklinde kesilir. Kesik kısmın iki kenarındaki kabuk, aşı çakısının tırnağı ile yerinden kaldırılır. Bundan sonra üzerinde aşı gözlerinin bulunduğu kalem ele alınır. Bir gözün üst ve altında bir parmak kadar bir kısım bırakıldıktan sonra, gözün altı hafif odunlu olarak kesilir. Anacın tepesinin daha yüksek tarafında iki anacın kesilen kısmına yukarıdan aşağıya doğru sürülerek yerleştirilip, rafya ile sarılır. Göz aşılarının tutup tutmadıkları, aşıdan 15-20 gün sonra belli olur. 

Göz Aşısı (Kalkan Aşı): Bu aşı yöntemi göz aşıları içinde en çok bilinen ve yetiştiriciler tarafından en çok kullanılan bir yöntemdir. Genellikle 6 mm ile 2.5 cm arasındaki çapa sahip anaçlara büyüme devresinde uygulanır. Aşı topraktan 5-25 cm yükseklikte yapılır. Anaç T şeklinde kesilir. Göz ise kalkan şeklinde odunlu ve odunsuz olarak kesilir ve anaçta açılan T içerisine yerleştirilir. Aşı yeri rafya ile hava almayacak şekilde bağlanır. Aşı bağı 15-20 gün sonra kesilir.

Ters T Göz Aşısı: Yağmurlu bölgelerde yağmur sularının açılan T içerisine girmemesi ve enfeksiyon oluşmaması için ters T aşı metodu uygulanmaktadır. Ancak burada, anaçta yapılan kesim ters T şeklinde olup, aşı gözü alınırken de kalemdeki kesim üstten alta doğru yapılır.

Yama Göz Aşısı: Dikdörtgen biçimindeki bir kabuk parçasının anaçtan kesilip çıkarılması (üzerinde bir göz bulunan) ve kalem üzerinde aynı büyüklükte bir kabuk parçasının çıkartılıp yerine anaçtan kesilen ve bir göz ihtiva eden parçanın anaç üzerine yerleştirilmesi şeklinde olur. Genellikle T göz aşısının başarısız olduğu tür ve çeşitlerde uygulanır. Bu aşıda başarılı olmak için, gece ve gündüz ısı farkının az olduğu dönemler seçilmelidir. Aşı çabuk yapılıp, çabuk bağlanmalıdır.

Flüt Göz Aşısı: Bu aşı yama göz aşısına benzer. Farkı, çıkartılan kabuk parçasının gövdeyi hemen tamamen saracak şekilde büyük olmasıdır.

Yongalı Göz Aşısı: Bu aşı metodu ilkbaharda büyüme başlamadan önce veya yaz aylarında su noksanlığı veya başka bir sebeple büyümenin durduğu hallerde kabuğun odundan kolayca ayrılmadığı zamanlarda yapılır. En önemli nokta, anaçta açılan T’ye yongalı gözün çok iyi yerleştirilmesi ve çok iyi bağlanmasıdır. Yongalı göz aşısı, durgun mevsimin dışında, Nisan ve Mayıs aylarında, arazi koşullarında durgun gözlerle yapılabilir.

Kalem Aşısı ve Çeşitleri: Taze kesilmiş anaçla taze kesilmiş kalemin kambiyum bölgelerinin üstüne gelecek şekilde sıkıca temas ettirilerek anaç ile kalem arasında bir bağlantı kurulmasına kalem aşısı denir. Kalem aşıları, göz aşısı yapılamayacak olan meyve ağaçlarına yapılır. Kalem aşılarında, üzerinde 2-3-4 göz bulunan bir dal parçası (kalem) kullanılır. Kalem, üzerinde birkaç uyur göz bulunan ve bir sürgünden ayrılmış bir parçadır. Birçok kalem aşı yöntemi bulunmakla birlikte pratikte en çok kullanılanları kakma aşı, çoban aşısı, yarma aşı ve İngiliz aşısıdır. 

Dilcikli (İngiliz) Aşı: 6 mm ile 1.2 cm çapında küçük anaçların aşılanmasında kullanılır. Bu aşının yapılabilmesi için anacın ve kalemin aynı kalınlıkta olması gerekmektedir. Bu aşıda kalemde ve anaçta aksi yönlerde olmak üzere 2.5-6 cm uzunluğunda pürüzsüz bir kesim yapılır. Bu kesitin üzerinden birer dilcik kesilir ve bundan sonra anaç kalemin dilleri birbirinin içine sokulur.

Ekleme Aşı (Dilciksiz Aşı): 1-2 yaşlı çöğürlere uygulanır. Dilcikli aşıda olduğu gibi anaç ve kalemde, meyilli bir kesim yapılır. Kesim yüzeyi anaç ve kalemde eşit uzunlukta olmalıdır. Kesimden sonra, anaç ve kalemin kambiyum dokuları karşılıklı çakıştırılır.

Kenar (Yan) Aşı: Kalemin kendinden daha kalın anaçlara uygulanır. Kalem, anacın yan kısmına yerleştirilir. Bu aşı, yarma, kakma ve dilcikli aşının uygulanamadığı çapı 2.5 cm' dallara uygulanır. Anaç üzerinde 20-30°'lik meyilli ve 2,5 cm derinliğinde bir kesim yapılır. Kalem 7.5 cm uzunlukta ve 2-3 gözlü olmalıdır. Kalemin dip kısmı kama şeklinde 2.5 cm kadar uzunlukta kesilir. Kalemin kambiyum çakışmasını sağlayacak şekilde anaçta açılan kesit içine yerleştirilerek hafifçe anaca doğru çekilir.

Yarma Aşı: Gövdesi bilek kalınlığında küçük ağaçlara veya büyük ağaçların ana dallarında çeşit değiştirmek amacıyla yapılan bir aşıdır. Anacın tepesi kesilir ve üzeri perdahlanır. Anacın tepesine yarma aşı usturası dikey bir şekilde konarak üzerine tahta tokmakla yavaş yavaş vurularak, anacın tepesi yarılır. Üzerinde 2-4 göz bulunan kalem de alttaki gözün iki yanından başlanarak düzgün bir şekilde yontulur. Kalem takılırken, anacın ve kalemin kabuklarının birbirine denk gelmesine dikkat edilir.

Kakma Aşı: Göz aşılarının tutmayan fidanlara ilkbaharda kakma aşı yapılır. Kakma aşı, çeşit değiştirmede ve en çok baş parmak kalınlığındaki (7.5-10 cm) veya daha kalın dallara (anaçlara) uygulanmaktadır. Aşılanacak anacın tepesi, toprak seviyesinden itibaren bir karış yükseklikten hafif meyilli olarak kesilir. Anacın tepesinin daha yüksek tarafında iki bıçak kesimi (4-5 cm uzunlukta ve düzgün yüzeyli olmalı) ile (V) şeklinde bir oluk açılır. Aşı kaleminin ucu anacın oluğuna uyacak şekilde yontulur. Hazırlanan kalem (10-12 cm uzunlukta ve iki üç gözlü ) anacın oluğu içerisine, anaçla kalem kabukları birbirine denk gelecek şekilde yerleştirilir.

Kabuk (Çoban) Aşı: Kalınlaşmış anaçlara (çapları 25-30 cm olan dallara) su yürüdükten ve kabuk odundan kolayca ayrılabildikten sonra tatbik edilir. Anaç düzgün olarak kesilir ve üzeri perdahlanır. Kalemler 10-15 santim boyunda 2-3 gözlü olurlar. Kalemin en altındaki gözün karşı tarafından, bir taraflı olarak yontulur ve üzerinde oturmayı kolaylaştırmak için, kertik yapılır. Hazırlanmış kalem, evvelce kuru kalemle anacın kabuğu içerisinde açılmış olan yuvasına yerleştirilir. 

Yanaştırma Aşı: Anaç ile damızlık bireylerin birbiri ile yapışacak yüzeyleri kambiyum tabaklarına kadar açılıp her ikisinin açılan yüzeyleri üst üste getirilip sıkıca bağlanmasıdır. Bu aşının yapılmasında üç yöntem bulunmaktadır.  Kertikli yanaştırma aşı: Anaç ve damızlık aynı kalımlıkta olmalıdır. Anaç ve damızlık gövdeden, 2-5 cm uzunluğunda birer parça kesilir. Bunlar, kambiyumların karşılıklı olabilmesi için eşit uzunlukta olmalıdır. 

• Dilcikli Yanaştırma Aşı: Anaç ve damızlıkta dilcikler açılarak birbiri içine geçirilir. 

• Kakmalı Yanaştırma Aşı: Anaç kabuğunun damızlık kabuğundan çok kalın olduğu durumda yapılır. Anacın kabuğunda iki paralel kesim yapılır ve aradaki kabuk çıkarılarak 7-10 cm uzunlukta dar bir oyuk meydana getirilir. Anaçta açılan kanal, damızlığın çapında olmalıdır. Damızlıkta bu kanala karşılık gelecek şekilde bir kesim yapılarak anaca yerleştirilir. 

İngiliz Kalem Aşı: Kışın, sera veya camekanda yapılan bir aşıdır. Anaç ile aşı kaleminin aynı kalınlıkta olmasına dikkat edilir. Anacın tepesi vurulur ve aşı bıçağı ile anacın tepesinden itibaren 3-4 santimlik kısmı, bir taraflı olmak üzere dikine kesilir. Üzerinde 4-5 göz bulunan ve anaçla aynı kalınlıktaki kalemin alt ucu, anaçtaki gibi kesilir, kalemin kesik kısmı anacın kesik kısmı üzerine oturtulur.

Aşı Macunları ve Yapılışı: Kalem aşılarının yapılmasından sonra aşı bölgesi aşı bağı ile bağlandıktan sonra aşı macunu ile kapatılmalıdır. En fazla kullanılan aşı macunları iki çeşittir. Ayrıca üretilip satılan kaliteli macunlar bulunmaktadır. Aşı macunlarının faydaları ise; 1- Aşı bölgesini kapatarak su kaybını önler 2- Aşı bölgesinin dış etkenlerden zarar görmesini engeller.

Sıcak Macunlar: Kullanılan materyal; Zift 500 gr Balmumu 500 gr İçyağı (eritilip süzülmüş) 300 gr Elenmiş ince odun külü 125 gr Balık tutkalı 42 gr Hazırlanışı Zift ile balmumu ufak parçalara ayrılıp bir kap içersinde ve alevsiz ateş üzerinde ısıtılarak eritilir. Diğer bir kapta içyağı yine ateş üzerinde eritilir ve sonra zift ile balmumu eriğine katılır. Bunların üzerine ince elenmiş odun külü dökülüp iyice karıştırılarak ısıtılmaya devam edilir. Kaplara dökülür. Macun soğuyunca katılaşır. Kullanılacağı zaman yumuşaması için ısıtılması gerekir. Ancak, macunu çok sıcak olarak kullanılmamasına dikkat edilmelidir.

Soğuk Macunlar: Hazırlandıktan sonra ısıtılmaya gerek kalmadan yumuşaklığının koruyan macun çeşididir. 

Kullanılan Materyal:

• Ham reçine (çam sakızı) 2 kg

• Bezir yağı 20 gr

• Balmumu 100 gr

• Mavi ispirto 300 gr

Hazırlanışı: Çam sakızı ateşte eritilir, buna bezir yağı ve balmumu katılır. İyice karıştırılıp eritildikten sonra ateşten indirilerek soğuması beklenir. Sonra yavaş yavaş karıştırılarak ispirto ilave edilir. 

Çiçeklerde ve Ağaçlarda (Meyve) Aşılama Tarihleri

Aşı Takvimi:

• Kivi: Nisan-Mayıs

• Kiraz-Vişne: Ekim-Kasım

• Ceviz: Kış Mevsimi

• Asma: Kış Sonu

• Açelya: Sonbahar Mevsimi

• Begonya: Yaz Ortası

• Rododendron: Sonbahar Ortaları

• Gül : İlkbahar Mevsimi

• Şakayık: Ağustos-Eylül

• Kayısı: Şubat-Mart

• Portakal-Mandalina : İlkbahar Mevsimi

• Avokado: İlkbahar Mevsimi

• Kestane: Mayıs-Haziran

• Sedir: İlkbahar Mevsimi

• Ayva: Mart-Nisan

• İncir: Nisan-Mayıs

• Hurma: İlkbahar Mevsimi

• Limon: İlkbahar Mevsimi

• Zeytin: Mayıs

• Armut: Şubat-Nisan

• Fıstık: İlkbahar Mevsimi

• Okaliptus: İlkbahar Mevsimi

• Manolya: Şubat-Nisan

• Kamelya-Gardenya: İlkbahar Mevsimi

• Leylak: Kış Sonu

• Narenciye: İlkbahar (Yumuşak Dallar) Sonbahar (Odunsu Dallar)

• Elma: Temmuz-Ağustos (Odunsu Dallar)

• Şeftali: Ağustos-Eylül (Odunsu Dallar)Temmuz Taze Dallar (Sıcak Bölgelerde)

• Ihlamur : Yaz Sonu (Taze Dallar)